آرش عزیز که از دوستان قدیمی و دوست‌داشتنی من هست، دیدگاهی رو مطرح کرد:
سلام.
اگر هدف نویسنده ای تاثیرگذاری حداکثری بر جامعه باشد، نمی تواند خود را با شرایط موجود وفق ندهد. اینکه در شرایط کنونی تلگرام و چنین فضاهایی نظیر توییتر و اینستاگرام، خانه دوم ایرانیان شده شکی نیست و تنها در صورت استفاده از این فضاهاست که مطالعه کنندگان آن مطلب بالا خواهد رفت و طبعا تاثیر بیشتری نیز خواهد گذاشت.
راستش Stith Thompson توی (Motif-index of folk-literature)، داستان زیر رو یکی از افسانه‌های ایرانی-عربی می‌دونه، اما خوب طبق معمول ما مثل خیلی از داستان‌های دیگه، این جریان رو باید یه جورایی به شاه عباس و شیخ‌بهایی نسبت بدیم. به هر حال این داستان چندان به حرفی که می‌خوام بزنم بی‌ربط نیست.
روزی شاهی پیش شیخی رفت و از او خواست تا بگوید اصالت مهم‌تر است یا تربیت؟ شیخ به او گفت اصالت مهم‌تر است. شاه نظرش چیز دیگری بود و برای این که این موضوع را اثبات کند، از شیخ برای یک مهمانی دعوت کرد. به دستور شاه، ۴ گربه شمع در دست آمدند و آن محیط را روشن کردند! شاه گفت دیدی؟ تربیت ما روی این گربه‌ها چگونه اثر کرد؟ دیدی تربیت از اصالت مهم‌تر است؟
من دوست داشتم همان شبی که زلزله غم‌انگیز کرمانشاه و مناطق غربی عراق رخ داد، تسلیت می‌گفتم. راستش می‌ترسیدم و هنوز هم می‌ترسم. این موضوع اصلا بهانه خوبی نیست و شاید نقص من است. یعنی آنقدر از حوزه تسلیت و کمک‌های ظاهری دیگران آسیب دیده‌ام که نه راحت می‌توانم به کسی تسلیت بگویم و نه می‌توانم اظهار همدردی کنم! البته که چیز جالبی نیست، سعی می‌کنم این موضوع را رفع کنم. می‌خوام در این نوشته کمی در مورد بحث تسلیت گفتن و کارهایی که در این حوزه می‌توان انجام داد حرف بزنم.
یک موضوعی که من در مورد کتاب همیشه تاکید می‌کنم اینه که ما معمولا نمی‌دونیم چه اثراتی روی ما می‌گذاره! یک گزاره جالبی اول فیلم Mr Nobody گفته می‌شه (نقل به مضمون با کلی افزودنی).
وقتی برای حرکت دادن یک اهرم، دریچه غذا را برای یک کبوتر باز می‌کنید، آن کبوتر یاد می‌گیره که باید اهرم رو فشار بده تا غذا به دست بیاره. اما اگر شما هر ۲۰ ثانیه (یا به تصادف) دریچه غذا رو باز کنید، کبوتر حرکت خاصی را انجام نداده! اول فکر می‌کنه که من چه کاری انجام دادم که مستحق دریافت این غذا شدم؟ بنابراین با خودش فکر می‌کنه احتمالا بال زدنش باعث باز شدن دریچه شده. در صورتی که مقدر شده که هر ۲۰ ثانیه دریچه باز بشه. کبوتر دیگه هر ۲۰ ثانیه بال می‌زنه و در باز می‌شه، بقیه مواردی که باز می‌شه یا نمی‌شه رو هم می‌سپره به تصادف! به این می‌گن، «نظریه توهم کبوتری».
استفن هاوکینگ، در ویدیوی ارسالی خود به Tencent WE در پکن گفت (نقل به مضمون):
به خاطر مصرف بیش از حد انرژی، بشر کره زمین را تا 2600 یک توپ آتشین بدل خواهد کرد از این رو باید در جستجوی یک سیاره قابل سکونت دیگر باشد.
مشروح این مصاحبه را در اینجا بخوانید.
خواستم فقط یک داستان را برای اون یادآوری کنم. این داستان در کتاب خیلی خوب Super Freakonomics از D. Levitt (اقتصاددان) و D. Dubner(روزنامه‌نگار) هم آمده (پانوشت ۱)، اما من خاطرم نیست کجا نسخه فارسی آن را خواندم ( ).
خیلی از ما اونقدر درگیر اسامی و جزئیات یک داستان می‌شیم که اصل ماجرا رو فراموش می‌کنیم. درک جزئیات یک کتاب یک چیزه، و حفظ کردن یا توجه کردن به همه جزئیات کتاب یک چیز دیگه. اتفاقا، حفظ کردن همه جزئیات، می‌تونه باعث بشه از اصل داستان و ماجرا دور بشید.
فرض کنید سر کلاس نشستید و یکی از بهترین اساتید حوزه شما داره صحبت می‌کنه. شما اونقدر درگیر نحوه لباس پوشیدن، آرایش مو، کفش‌ها، نحوه نوشتن، ترکیب رنگ لباس و … بشید، که اصلا هیچ چیز از حرف‌های اون استاد رو نفهمید.
آن نیاز مریمی بودست و درد **** که چنان طفلی سخن آغاز کرد
جزو او بی او برای او بگفت **** جزو جزوت گفت دارد در نهفت
دست و پا، شاهد شَوَندت اِی رَهی **** مُنکری را چند، دست و پا نهی
ور نباشی مستحق شرح و گفت **** ناطقهٔ ناطق ترا دید و بِخُفت
هر چه رویید از پِیِ محتاج رُست **** تا بیابد طالِبی چیزی که جُست
حق تعالی، گر سماوات آفرید **** از برای دفع حاجات آفرید
هر کجا دردی دوا آنجا رود **** هر کجا فقری نوا آنجا رود
هر کجا مشکل جواب آنجا رود **** هر کجا کشتیست آب آنجا رود
آب کم جو تشنگی آور بدست **** تا بجوشد آب از بالا و پست
تا نَزاید طِفلکِ نازک گلو **** کی روان گردد ز پستان شیر او
رو بدین بالا و پستیها بدو **** تا شَوی تشنه و حرارت را گِرو
بعد از آن بانگ زنبور هوا **** بانگ آب جو بنوشی ای کیا
حاجت تو کم نباشد از حشیش **** آب را گیری سوی او می‌کشیش
گوش گیری آب را تو می‌کشی **** سوی زرع خشک تا یابد خوشی
زرع جان را کش جواهر مضمرست **** ابر رحمت پر ز آب کوثرست
تا سقاهم ربهم آید خطاب **** تشنه باش الله اعلم بالصواب
موضوع اینه که حتی شبکه‌های اجتماعی هم روی این آتش قوه توهم ما، بنزین می‌ریزه! همزمان از فناوری هوش مصنوعی مطلب می‌گذاره و از محیط زیست. از مذهب می‌گذاره و از سیاست. همشون هم در چند جمله. اگر ازشون بخوای در حد ۵ پاراگراف توضیح بدن، می‌مونن، اما تا دلت بخوان ادعا دارن. ما معمولا توهم دانش داریم. اگر بتونیم با این توهم دانش مقابله کنیم، (شعر رو بخونید، این استعاره‌ها از شعر بالا است) مثل یک نوزاد می‌شیم که باعث روان شدن شیر در پستان مادر می‌شیم، مثل یک کوزه می‌شیم که خالی می‌شه تا بتونه دوباره به خودش آب بگیره، مثل یک ورزشکار می‌شیم که نیاز پیدا می‌کنه آب بخوره، مثل دردمندی خواهیم شد که به دنبال دوا می‌گردد، آسمان‌هایی خلق می‌شوند که برای دفع حاجات و اعلام نیاز ما هستند، مثل یک مستحق و محتاج به دانش می‌شویم که به خاطر ما ناطقان عالم زبان برایمان باز می‌کنند و شرح می‌دهند. این که خود را از توهم دانش دور کنیم، این که احساس نیاز کنیم برای دانستن بیشتر، این که به نادانی بیشتر خود دانش بیشتری پیدا کنیم، اهمیتی اساسی در توسعه مهارت‌ها و دانش ما دارد. وقتی این توهم را از خود دور کنیم، دیگر احساس انباشت اطلاعات، بی‌نیاز بودن از کتاب، بی‌نیاز بودن از شنیدن حرف بزرگان، بی‌نیاز از تجربه نخواهیم کرد. موضوع این جاست که علوم را اگر در سطح نگاه کنید خیلی ساده به نظر می‌رسند! شما به یک قطار نگاه می‌کنید، احساس می‌کنید که این که کاری نداره، چند تا آهن انداختن، چند تا چرخ و یک اتاق آهنی، راحت قطار ساخته می‌شه! به همین سادگی. یا مثلا همین چند وقت پیش، می‌گفتن که ساختن این همه هواپیما که کاری نداره، شما فقط پول رو بدید ما، خودمون همه چیز رو می‌سازیم. کسی نبود ازشون بپرسه چرا نتونستید توی ۳۵ سال خودرو (که دانش‌ساخت و ریسکش نصف هواپیما هم نیست) بسازید؟ چرا نتونستید توی تکنولوژی‌های ساده‌هم موفق بشید؟ به قول محمدرضا شعبانعلی، هنوز نتونستید خط‌‌‌کش با دقت سانت بسازید اما ادعای نانوی شما، گوش فلک رو پر کرده؟ همه این‌ها توهم دانشه، فقط هم به تکنولوژی محدود نیست، دانش سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و … هم ماشالله کم مدعی نداره. من رو ببخشید که این جوری ناله می‌کنم، کمی از این نحو نوشتن، شرم دارم و حذر دارم، اما چاره‌‌ای نبود.– توی ایران کتاب خوب نوشته و ترجمه نمی‌شه (حالا اگر ازش بپرسی چند تا کتاب رو مرور کردی، آخرین کتابی که خوندی چی بود؟ می‌گه شازده کوچولو! اون هم همش رو نخونده!)– توی ایران فیلم خوب ساخته نمی‌شه (حالا اگر ازش بپرسی تاحالا چند بار سینما رفتی و چند درصد فیلم‌های سینمایی رو تمام و کمال و داخل سینما دیدی؟ یادش نمی‌آد)– توی ایران تمامی استارتاپ‌ها شکست می‌خورن، اون‌هایی هم که شکست نمی‌خورن، وصل هستند به فلان نهاد نظامی! (اگر ازش بپرسی ساختار یک استارتاپ چه شکلیه؟ چند تا استارتاپ داریم و … کلا می‌تونه اسم چند تا شرکت رو نام ببره که استارتاپ نیستند و نبودند.)– توی ایران استاد خوب نداریم، همه استادا دنبال تنبلی و … فلان هستند. اساتید هم در مورد دانشجوها همین رو می‌گن. (اگر ازش بپرسی چند تا دانشگاه رو رفتی؟ چند تا دانشجو داشتی؟ چند تا استاد دانشگاه می‌شناسی؟ تهش می‌تونه استادای خودش رو نام ببره)
پیشنهادم این است که معنای بلد بودن یک درس، کارشناس بودن در یک حوزه یا تسلط را یک بار برای خودتان بنویسید. – معنای بلد بودن یک درس این نیست که نمره‌ای خوب از آن گرفته باشید، این نیست که یک بار یا چند بار آن کتاب را خوانده باشید. بلکه به آن معناست که تمام تمرینات کتاب‌های اصلی در آن حوزه را به طور کامل حل کرده باشید. یکی از مشکلات عمده دانشجویان در دوره دانشگاه همین است. کمی که مطالعه می‌کنند، با خود می‌گویند من که دیگه همه چیز رو خوندم، نیازی نیست بیشتر کار کنم و به همین خاطر می‌رن سراغ کارهای جانبی. معنی بلد بودن را در ذهن خود عوض کنید و در جا نتایج آن را ببینید. – معنی کارشناس یک حوزه بودن، گرفتن لیسانس یا مطالعه چند کتاب اولیه در آن حوزه نیست. واقعا به معنی مورد قبل، باید مباحث و درس‌های آن حوزه را بلد باشید. کار کرده باشید. اخبار آن حوزه را دنبال کنید. مطالب روز آن حوزه را بلد باشید.به طرف می‌گویند کار با کامپیوتر بلدی؟ می‌گوید بله، خیلی… می‌گویند، خب آن کامپیوتر که آنجاست رو روشن کن. می‌گوید دیگه نه در این حد که!
کتاب کمک می‌داند تا بر بخشی از عرصه نادانی‌های خود، دانایی پیدا کنیم. بخش زیادی از نادانی خود را بشناسیم. وقتی وارد کتاب‌های جدی می‌شوید، عجز و ضعف خود را در درک کتاب‌ها می‌بینید. می‌بینید که یک نویسنده، چندین سال برای نوشتن یک کتاب خوب زحمت کشیده، احتمالا با منی که چند ماه است کار را شروع کردم خیلی فاصله دارد. الگو پیدا می‌کنم.
من با تایید نام شرکت یا جمله کوتاه به عنوان دیدگاه مشکل دارم. من را بابت عدم تایید این موارد ببخشید. من خیلی اهل قانون‌گذاری نیستم. اما خواستم بگم این دو تا مورد خط قرمزهای من هستند.
به عصری رسیدیم که همه آن‌چه را می‌خواهند سریع به دست می‌آورند! از خبر بگیر، تا مطلب آموزشی، از اسباب بازی بگیر تا غذا! زندگی آنقدر سریع شده که حتی خود من تحمل تفریح سه روزه را ندارم! ما حتی تحمل گرسنگی را هم از دست داده‌ایم. تحمل صحبت با دوستان، تحمل صبر برای رسیدن به پایان داستان. دیگه تحمل تاخیر تهیه غذا به مدت ۱۵ دقیقه رو هم نداریم.
پیش‌نوشت: توصیه می‌کنم قبل از این که متن پیش رو ادامه دهید، نوشته‌های زیر را مطالعه کنید.
۱- می‌خواهید نقش کدام خوک را بازی کنید؟ محک سه‌بچه خوک (۱)
۲- می‌خواهید نقش کدام خوک را بازی کنید؟ محک سه‌بچه خوک (۲)
بعید نیست این سری با توجه به سوالات شما دوستان، باز هم ادامه پیدا کند. انگیزاننده این نوشته، سمیرا شیری و سایر دوستان هستند که در زیر بخش دو سوالاتی را مطرح کردند.
